Tháng 2-2019 được cho là thời gian thích hợp nhất để đưa vấn đề xây dựng công viên địa chất Lý Sơn – Sa Huỳnh ra bàn thảo, nhằm thúc đẩy sớm nhất tiến trình công nhận nơi đây là công viên địa chất toàn cầu của UNESCO. Dự kiến hồ sơ đề nghị sẽ hoàn thiện trình UNESCO vào tháng 11-2019.
Từ ngày 21-2 đến 28-2, Ban Quản lý Công viên địa chất Lý Sơn – Sa Huỳnh và Viện Khoa học Địa chất Khoáng sản đã cùng với các chuyên gia quốc tế tổ chức khảo sát cụ thể các điểm, nhằm xây dựng các tuyến du lịch trong phạm vi công viên.
80/100 điểm khảo sát của đợt này sẽ được đầu tư lại, chỉnh trang và xây dựng hạ tầng dịch vụ. Trong tổng thể kế hoạch lớn cho phát triển, từng địa điểm sẽ có cụ thể tiến trình đầu tư, bảo tồn và tính kế lâu dài cho phát triển kinh tế địa phương, nhất là các khu vực có sẵn làng nghề và địa danh có cảnh quan du lịch đặc sắc.
4 tuyến khảo sát bao gồm các địa điểm đặc sắc về địa chất, địa mạo, cảnh quan, di tích văn hóa lịch sử, có cơ sở nghề truyền thống và đa dạng sinh học. Đây là những điều kiện cần và đủ cho hồ sơ của một công viên địa chất toàn cầu. Có thể thấy, công viên địa chất Lý Sơn – Sa Huỳnh hiện là một khu vực rộng lớn, phong phú, đa dạng và được thúc đẩy nhiều ưu điểm vượt trội trên các lĩnh vực này. Đặc điểm chung nhất là khu vực nằm trong vùng khí hậu khô nóng, nhiều nắng, phía cuối dãy Trường Sơn đổ ra biển, và bao gồm nhiều khu vực đất đá bazan hóa thạch từ nham thạch núi lửa cũ.
Hơn thế nữa, trải qua nhiều thế kỷ, khu vực này hình thành những cộng đồng dân cư đa sắc màu văn hóa với nhiều di tích lịch sử cần bảo tồn. Mặt khác, đây là khu vực đang cần đầu tư phát triển đa dạng nhiều ngành nghề khác nhau, mà du lịch văn hóa sẽ là cửa mở tiên phong.
Tuyến thứ nhất từ Quảng Ngãi ra biển Mỹ Khê, đi qua hàng loạt các bãi biển và bãi đá bazan đa dạng ven biển, đến cảng Sa Cần. Ngoài những di sản địa chất bazan sinh ra từ hoạt động núi lửa, tuyến này đi qua hàng loạt di tích lịch sử có ý nghĩa lưu giữ tiến trình hình thành miền đất Nam Trung Bộ.
Tuyến thứ hai từ Quảng Ngãi tiến thẳng vào cái nôi của nền văn hóa Sa Huỳnh. Ngoài những di chỉ khảo cổ văn hóa Sa Huỳnh như di chỉ Long Thạnh hay đầm An Khê, thì tuyến này còn đi qua nhiều di chỉ văn hóa của người Chăm như núi Thiên Bút, bia ký Chăm, miếu Thiên Y A Na. Một đặc điểm nổi trội của tuyến này còn là những cơ sở nghề truyền thống được lưu giữ hàng trăm năm như gốm Phổ Khánh, đúc đồng Chú Tượng, mạch nha Thi Phổ, gốm Sa Huỳnh.
Tuyến thứ ba là cụm đảo Lý Sơn, gồm cả di sản địa chất núi lửa ven biển và văn hóa lịch sử của cư dân đảo từ hàng trăm năm trước. Tuyến trên đảo Lớn không thể bỏ qua những địa danh cổ, di tích và hàng loạt những thắng cảnh được tạo nên từ vận động núi lửa như nghĩa địa san hô cối xay, Hang Câu, Thới Lới, Giếng Tiền, Cổng Tò Vò. Những thắng cảnh này gồm các vách đá, các tháp đá tự nhiên ở bờ biển, hang động và kết cấu đá bazan xù xì đặc biệt. Hòn đảo An Bình bên cạnh đảo Lớn còn là nơi ghi nhận cuộc sống độc đáo của con người nhiều thế hệ sinh sống ở nơi không có nguồn nước ngọt, cách biệt với đất liền.
Tuyến thứ tư gồm núi Tư Nghĩa, Sơn Tịnh, Trà Bồng, Tây Trà và Bình Sơn, với hàng loạt điểm có giá trị địa chất phong phú như đập thủy lợi Thạch Nham, thác Cà Đú, thác Trà Căng, ghềnh đá Bà Ngõng, thác Óc Sơn, thác Suối Chè, suối khoáng nóng Nghĩa Thuận. Nơi này còn có các làng nghề như gốm Mỹ Thiện, vùng chuyên canh quế Trà Bồng.
Cần nói thêm rằng, đã có 11 đợt khảo sát, đánh giá về khoáng sản, địa mạo cảnh quan, địa văn hóa tại 9 huyện, thành phố trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, với sự hỗ trợ của các chuyên gia quốc tế, từ trước đến nay. Nhiều mẫu địa chất, địa hóa đã được nghiên cứu đưa vào hồ sơ.
Trong số các giá trị thu thập được, đảo Lý Sơn là nơi nổi trội hơn cả vì có thắng cảnh đẹp, biển có giá trị mỹ quan, là một bảo tàng tự nhiên về núi lửa, rạn san hô ngầm và bề dày đặc sắc văn hóa, cuộc sống con người hòa hợp với thiên nhiên, độc đáo.
Hiện tại, đảo Lý Sơn vẫn chưa phát triển xứng tầm là một địa danh du lịch “phải đến” của du khách. Dịch vụ tàu biển, giao thông chưa đáp ứng được nhu cầu cần có của một địa danh du lịch. Lý Sơn chưa có một môi trường du lịch xứng với tiềm năng này. Rất nhiều du khách từng ra đảo nhưng chưa khám phá hết những đặc sắc của Lý Sơn đã “vội vã bỏ chạy” khỏi hòn đảo vì dịch vụ nghèo nàn, kém hấp dẫn.
Điều kiện cần, cấp bách của việc xây dựng công viên địa chất lên mức toàn cầu của Lý Sơn – Sa Huỳnh là vấn đề con người với tư duy sáng tạo và có kiến thức mới, được tuyển chọn tại chỗ cho công việc này. Sự chuẩn bị nguồn nhân lực sẽ mang đến một cái nhìn mới cho khu vực này.
Trương Thúy Hằng
